As mercadorías transportábanse sobre a cabeza ou en carros tirados por animais. A xente desprazábase a pé ou en carruaxes de cabalos ou bois. Aínda que noutras cidades existían liñas de tranvías tirados por mulas, aquí aínda tardarían uns anos en chegar. A Coruña era daquela unha cidade pequena, o seu termo municipal, que non chegaba aos 8 km2, era o máis pequeno da provincia.

Aínda non se construíra a ponte da Pasaxe, pero había vapores e lanchas que cruzaban a ría cara a Santa Cristina, Santa Cruz e Mera.

Existía servizo de coches cara a algunhas localidades próximas. Algúns deles, como a carrilana de Santiago, tiñan a súa parada na zona do Obelisco, por iso abundaban pola zona as fondas e hospedaxes. Aínda tardarían algúns anos en chegar á cidade os tranvías de mulas ou os primeiros vehículos a motor.

Se se ten en conta que en 1850 a duración estimada da viaxe por estrada entre A Coruña e Madrid era de cinco días e medio, enténdese que calquera mellora na precaria rede de transportes fose recibida con entusiasmo, pero a realidade é que os desprazamentos seguían sendo longos, penosos e con frecuencia implicaban afrontar perigos.

A actividade do porto desempeñou un importante papel no crecemento da cidade. O tráfico de pasaxeiros e de mercadorías era intenso cara a numerosos puntos da península, Europa, América e Filipinas. A familia Ruiz Picasso viaxou desde Málaga en barco, nunha viaxe que, segundo contan os biógrafos de Picasso, foi tan terrible que decidiron desembarcar en Vigo e continuar por terra. Non é de estrañar que sentisen medo: só un ano antes tivera lugar en Camariñas o naufraxio do buque da mariña real británica HMS Serpent, no que morreran 172 persoas. No xardín de San Carlos instalouse unha lápida, que aínda existe, en memoria dos falecidos.

A conexión por tren con Madrid, inaugurada polos reis Afonso XII e María Cristina en 1883, serviu para reforzar o atractivo do porto e para favorecer o comercio dos produtos locais coa capital. A estación de tren instalouse na Gaiteira, un lugar bastante afastado do centro para as distancias da época. Ficou alí ata os anos sesenta do século XX.

Como os edificios tiñan pouca altura, tres ou catro andares como máximo, o Obelisco destacaba, malia ser máis baixo ca na actualidade. Nin o Teatro Linares Rivas, no mesmo lugar que despois habería ocupar o Cine Avenida, nin o Banco Pastor, que no seu día ía ser o edificio máis alto de España, foran construídos aínda.

Sen tráfico, o Cantón era extraordinariamente amplo, axardinado, con varias fileiras de árbores e numerosos bancos. Grazas ás achegas de persoas adiñeiradas e á subscrición popular, reenchérase unha enorme extensión gañada ao mar, onde se crearon os xardíns de Méndez Núñez. Ata entón, o único xardín da cidade era o de San Carlos, situado na cidade vella, un dos recunchos preferidos por Picasso, que estaba fascinado pola historia de sir John Moore e a súa suposta amante lady Hester Stanhope. Méndez Núñez converteuse deseguida nun lugar favorito de paseo para os coruñeses. Contaba con alumeado de gas, cadeiras de aluguer, un quiosco de música e decote se podía gozar alí de teatriños e pequenas actuacións. Os Ruiz Picasso paseaban con frecuencia por estes novos xardíns, próximos ao seu domicilio.

Un dos lugares máis frecuentados por Picasso era, sen dúbida, a praza de Pontevedra. Non só porque alí estaba o instituto, senón tamén porque era un lugar ideal onde xogar cos seus compañeiros, fóra da vista da súa nai. Era moi ampla, había bastantes árbores e estaba aberta cara ao mar. Alí había unha fonte e un lavadoiro público que daban un importante servizo á veciñanza.

Agás contadas excepcións, como a Farmacia Villar, que contaba cun pozo propio, a vivenda de Pérez Costales ou o Instituto da Guarda, as casas non tiñan auga corrente. Era necesario recollela a diario con sellas nas fontes públicas, unha pesada tarefa da que se encargaban as mulleres que realizaban todos os labores domésticos. Mulleres e mesmo nenas traballaban como lavandeiras, criadas e mandadeiras a cambio dun salario exiguo e, en ocasións, sen máis remuneración que a comida.

A auga procedía das zonas de San Pedro de Visma e de Vioño e distribuíase ás fontes e lavadoiros da cidade (mesmo a lugares tan afastados como a praza de Azcárraga) mediante un sistema rudimentario de canalizacións e sifóns. No paseo das Pontes, antigo Campo de Carballo, aínda fica en pé un acueduto que estaba en uso nesta época. Ata o século XX non habería un sistema moderno de traída de augas na cidade.

Os problemas no subministro de auga e unha hixiene deficiente provocaban brotes de tifo e outras enfermidades infecciosas, o que unido á mala alimentación e á falta de tratamentos, provocaba que enfermidades como o a gripe ou trancazo, como se chamaba daquela e aínda agora, ou a gastroenterite resultasen moi graves e mesmo mortais. Indicativo disto é o chamamento dun médico lugués en 1893 sobre os cafés como foco de enfermidades, debido á sucidade das súas latrinas, a pouca limpeza da louza e cubertos, o alcohol de mala calidade, o consumo de tabaco e os residuos do gas da iluminación. O pasamento de Conchita, a irmá menor de Picasso, a causa da difteria foi un acontecemento traumático para a familia, pero o certo é que non tiña nada de excepcional, se se ten en conta que a mortalidade infantil roldaba o 200 por 1000.

A limpeza das rúas deixaba que desexar e eran frecuentes as queixas a causa dos malos olores. Promulgáronse bandos municipais que recomendaban esmerar a hixiene persoal, ferver a auga para beber ou verter cal, que subministraba de balde o concello, nos retretes. Tamén se poñía á disposición da cidadanía a estufa municipal para os casos en que fose necesario desinfectar a roupa dos enfermos ou falecidos por enfermidades contaxiosas.

A Coruña contaba co Hospital da Caridade, o primeiro hospital da cidade, fundado por Teresa Herrera en 1794 e co Hospital Militar do Bo Suceso, actual Hospital Abente y Lago, pero carecía dun sistema de saúde pública que a beneficencia suplía en parte. Non lle faltaba traballo á recentemente creada Cruz Vermella, que dera inicio á súa actividade na urbe en 1864, poucos anos despois de que as epidemias de cólera e peste a deixasen asolada.

A construción do Lazareto de Oza (1889), onde gardaban corentena os viaxeiros chegados de países en que había enfermidades epidémicas, foi un importante avance. Ademais de ser un servizo para a cidade, a súa existencia supoñía unha vantaxe competitiva para o porto, xa que lle permitía recibir buques de maior número de países.

A designación da Coruña como capital de provincia na reorganización administrativa española de 1833 supuxo unha vantaxe máis para a cidade desde o punto de vista empresarial, favorecendo que moitas empresas instalasen aquí a súa sede, aínda que a súa actividade principal tivese lugar noutros puntos da provincia.

A mediados de século creouse un Banco da Coruña, que estivo emitindo moeda ata que en 1875 se instalou na cidade unha sucursal do Banco de España e se adxudicou en exclusiva esa función. Indicios da puxanza económica da cidade nesas datas son a creación do Banco de Crédito Galego e da Caixa de Aforros e Monte de Piedade.

A industria máis importante da cidade era a Fábrica de Tabacos, situada na Palloza, entón unha zona rural das aforas, que en 1890 daba traballo a catro mil operarias, ademais de numeroso persoal masculino.

Destacaba tamén a produción de vidro. A fábrica máis importante era A Coruñesa, onde traballaban máis de douscentos obreiros. Outras eran A Protexida e A Esperanza Coruñesa. A modo de anécdota, o lugar de Cristais recibe o seu nome dunha antiga fábrica de vidro, xa desaparecida.

Tamén era importante a fabricación de tecidos. A Primeira Coruñesa, no Camiño Novo, actual rúa de Juan Flórez, foi a primeira do ramo que se estableceu na cidade en 1874. Daba traballo a unhas duascentas persoas, a meirande parte delas mulleres.

A sombreirería era outra industria destacada na cidade desde principios de século. Na época, tanto os homes coma as mulleres usaban sombreiro. A fábrica da Estreita de San Andrés, que tiña unha gran produción, chegou a ser moi coñecida en España pola calidade dos seus sombreiros e foi provedora da casa real. Pertenceu a Pedro Barrié, tío de Barrié de la Maza.

Tamén se producían na cidade moitos dos produtos de uso diario. Había factorías de produción de gas para o subministro do alumeado urbano, elaborábase xabón, fariña, pasta para sopa... Eran importantes as fábricas de salgadura e conservas, que estaban nas proximidades do peirao da Palloza.

Había varias destilerías, fábricas de gasosas e de cervexa, unha bebida que aínda non era moi popular. A Torre de Hércules e Merckel son algunhas das marcas de cervexa que se producían entón na Coruña.

Tamén había varias fábricas de chocolate, un produto que era moi consumido na cidade, sobre a infusión de casa de cacao; era tan popular que aos coruñeses denominábaselles, de maneira informal e con intención algo despectiva, cascarilleiros. Probablemente o prezo da cascarilla, inferior ao do café e ao do chocolate, sería unha das razóns do seu éxito.

Os concellos, e o da Coruña non era unha excepción, carecían de ingresos suficientes, que na práctica se limitaban a cotas sobre os consumos. En consecuencia, os servizos que prestaban eran escasos e precarios e os salarios dos empregados municipais, moi baixos.

Os servizos que requirían unha infraestrutura custosa, como a electricidade, o gas ou o transporte, adoitaban ser explotados por concesións privadas. Os concellos asumían directamente só os servizos máis básicos, como limpeza, cemiterios ou mercados. Os ingresos xerados polos teatros, que eran propiedade municipal, destinábanse á beneficencia.

A construción dalgúns edificios e monumentos custeábase grazas a benfeitores ou mediante subscrición popular. Así se ergueron o Teatro Principal e parte dos xardíns de Méndez Núñez e o Obelisco. Eusebio da Guarda sufragou a construción da capela de Santo Andrés, o instituto, as escolas e o mercado da praza de Lugo. O pai de Picasso contribuíu coa doazón dunha peseta a que se levantase o monumento a Daniel Carballo, no recheo.

Durante os anos coruñeses de Picasso, os alcaldes foron Antonio Pérez Dávila, José Soto, José Marchesi Dalmau, Enrique Fernández Herce e Carlos Martínez Esparís. Marchesi foi un impulsor do desenvolvemento urbano e a el se debe a construción da praza de María Pita e a implantación da rede eléctrica na cidade.

O alumeado, tanto público coma doméstico, funcionaba con gas, o que provocaba frecuentes incendios. A finais do século comezou a substituírse por electricidade. O Teatro Principal, reconstruído precisamente despois dun incendio, sería o primeiro edificio en contar con iluminación eléctrica.

Non había teléfono nas vivendas. En 1888 instalárase a primeira centraliña manual na cidade e desde entón instaláronse algunhas máis, todas privadas, xa que non existía unha rede pública de telefonía.

Malia todo, a cidade contaba cun certo número de servizos e comodidades e gozaba de sona como lugar de diversión.

Coma noutras cidades costeiras, construíronse uns establecementos precursores dos actuais balnearios. Na zona de Riazor estaba a Casa de Baños de Mar Quentes que foi a primeira que contou con duchas, algo que daquela non era demasiado habitual. En Rubine, preto da casa dos Ruiz Picasso, estaban tamén A Saúde e A Primitiva. Mentres que algúns dos baños eran modestos, outros eran establecementos luxosos e confortables que ofrecían todo tipo de servizos, como consulta médica gratuíta, tratamentos balnearios, ximnasio, sala de esgrima, salón de lectura ou salón de piano. Cabe supoñer que o Balneario da Beneficencia Municipal (1874) non contaría con tantas comodidades.

O Balneario de Arteixo era un lugar de descanso moi apreciado. O costume do veraneo estaba comezando a estenderse entre as clases podentes. As persoas que podían pagalo, adoitaban acudir alí.

Daquela o baño considerábase máis unha actividade terapéutica ca de lecer e eran moitas as persoas que acudían á praia por consello médico. Outros ían á praia para pasear, vestidos.

A praia preferida dos coruñeses era Riazor: era resgardada, a area era fina e limpa e había casetas para cambiar a roupa. O uso das casetas era obrigatorio, non estaba permitido espirse ao aire libre. Riazor contaba con bos servizos: había fondas, lanchas salvavidas e maromas que entraban no mar para que os bañistas se asegurasen agarrándose a elas.

Tamén a hoxe desaparecida praia do Parrote, no lugar que hoxe ocupa A Solaina, era unha praia abrigada e apreciada, pero alí só estaba permitido o baño ás mulleres. Quen preferían augas máis axitadas, acudían á Berberiana, máis coñecida na actualidade como praia do Matadoiro, Os Pelamios ou Santo Amaro.

A Ruiz Blasco, o pai de Picasso, gustoulle o mar da Coruña desde a súa primeira visita á cidade. O seu fillo Pablo, aínda que nunca aprendeu a nadar, gozaba xogando coas ondas. Pintou o mar do Orzán e das Lapas en varias ocasións. Atraeron a súa atención unhas mulleres que se bañaban vestidas cunha especie de enaguas e debuxounas anotando ao lado «así se bañan as de Betanzos». Este era un costume das mulleres procedentes das aldeas do interior, que adoitaban pasar uns días na cidade en pequenos grupos para tomar as ondas, con intención de descansar e mellorar a súa saúde. A estas bañistas chamábaselles catalinas. No paseo Marítimo ergueuse unha escultura na súa memoria.

Un entretemento habitual eran os paseos polos xardíns de Méndez Núñez, que foron os primeiros xardíns da Peixería, nunha zona gañada ao mar. Ata entón só existía o xardín de San Carlos, na cidade alta. A obra realizouse grazas á subscrición popular e ás achegas de persoas adiñeiradas. Os xardíns convertéronse deseguida nun lugar favorito de paseo. Había cadeiras de aluguer, un quiosco de música, contaba con alumeado de gas e adoito había teatriños e pequenas actuacións.

Os touros eran outro espectáculo en auxe, impulsados polo alcalde Juan Flórez, que vía nas corridas un atractivo turístico. Na Coruña acababa de construírse unha gran praza de touros, xa que a anterior de madeira fora destruída por un incendio, con capacidade para uns dez mil espectadores. Estaba na actual praza de San Pablo e mantívose en pé ata os anos sesenta do século XX. Ao igual que outros moitos coruñeses, os Ruiz Picasso asistiron a algún festexo na praza de touros, como fixeran antes en Málaga. A Picasso gustáballe xogar aos touros e ensinar aos seus compañeiros de clase a dar pases. Os touros foron un tema recorrente ao longo de toda a súa obra. O seu primeiro óleo, feito en Málaga, é o dun picador.

Xa daquela se celebraban as festas de María Pita e do Rosario. Outras festas populares con grande arraigamento eran a romaría de Santa Margarita e o Entroido. Nos carnavais, as sociedades recreativas organizaban bailes de máscaras e o enterro da sardiña, que adoitaba correr a cargo do Círculo de Artesáns.

As sociedades recreativas ofrecían múltiples actividades culturais e de lecer. Tiñan salón de lectura, sala de xogos, organizaban exposicións, conferencias, veladas literarias, concertos, bailes e representacións dramáticas, algunhas tiñan biblioteca e mesmo editaban revistas. Estas sociedades eran moi numerosas: Reunión Recreativa e Instrutiva de Artesáns, Faladoiro da Confianza, Sporting Club Casino Coruñés, Círculo de Ximnasia e Esgrima, Sociedade Bretón de los Herreros, Liceo Artístico, Liceo Brigantino... Algunhas delas continúan existindo na actualidade.

A Coruña gozaba dunha sona como cidade de diversión pola cantidade e calidade dos seus espectáculos. Eran frecuentes as representacións de teatro, zarzuela e ópera, pero ademais había cafés cantantes, circos ambulantes e barracóns de espectáculos.

Na cidade existían dous grandes recintos, moi próximos entre si: o Teatro Principal, actual Teatro Rosalía de Castro, e o desaparecido Circo Coruñés, na Mariña. No primeiro, que mesmo contaba con orquestra propia, tiñan lugar concertos, representacións teatrais e bailes, mentres que o segundo estaba destinado a espectáculos circenses e de variedades.

A nai de Picasso era afeccionada á lectura e ao teatro. A familia acudía ao teatro, pois o artista malagueño lle dixera a Olano que non se perdían nin unha obra de José Echegaray, e representáronse varias deste autor durante a súa estancia na cidade.

Todos estes entretementos quedaban fóra do alcance de moitos, que carecían por completo de estudos ou de medios económicos suficientes. Aínda que a lei Moyano (1857) establecera a obrigatoriedade do ensino primario, dos 6 aos 9 anos, o certo é que, na xeración de Picasso, contra o 50 % dos homes e o 72 % das mulleres maiores de 10 anos eran analfabetos. Na Coruña, só dúas nenas compartiron aula con el.

Na época de Picasso existía na Coruña unha decena de escolas municipais de primaria. O instituto acababa de entrar en funcionamento: era un centro novo e ben dotado, cunha biblioteca de máis de dous mil volumes e coleccións de espécimes e instrumental para o estudo de materias como Física, Química ou Historia natural. Parece que Picasso non aproveitou moito estas facilidades; foi un mal estudante que prefería entreterse debuxando caricaturas e mirar o mar desde as ventás. Estivo matriculado no instituto no seu primeiro ano na Coruña, logo pasou á Escola de Belas Artes, que estaba noutro andar do mesmo edificio.

Tamén funcionaba xa un colexio privado, laico, que alcanzaría gran prestixio: Dequidt, fundado por un francés asentado na cidade, Luis Dequidt, cónsul de Francia. O colexio estaba daquela na rúa Real e logo haberíase trasladar ao Camiño Novo.

As rapazas pobres tiñan que conformarse con asistiren á escola dominical, fundada por Juana de Vega na Casa do Consulado. Alí, mulleres voluntarias ensinaban gratuitamente a ler, escribir e contar e doutrina cristiá a nenas e mozas que traballaban como xornaleiras ou se dedicaban ao servizo doméstico. Neste sentido, a familia de Picasso era privilexiada. Aínda que a súa situación económica non era boiante, percibían polo menos uns ingresos fixos e tiñan acceso á cultura. Na súa casa recibíase Nuevo Teatro Crítico, a revista escrita e publicada por dona Emilia Pardo Bazán que o mozo Pablo lía con admiración.

Na cidade editábanse numerosos xornais e revistas. Ademais de La Voz de Galicia, fundada en 1882, existían outras cabeceiras, como El Diario de Galicia, El Anunciador, La Mañana, El Telegrama, Revista Gallega, El Criterio: Revista de Instrucción Pública de Galicia ou El Eco Musical: Semanario de Literatura y Bellas Artes.